بررسی روند تغییرات کیفی و سطح ایستابی آب‏های زیرزمینی در حوضۀ آبریز دریاچۀ ارومیه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد GIS، دانشکدۀ مهندسی ژئودزی و ژئوماتیک، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی

2 استاد گروه مهندسی GIS، دانشکدۀ مهندسی ژئودزی و ژئوماتیک، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی

3 دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی طبیعت، دانشکدۀ علوم و فنون نوین دانشگاه تهران

چکیده

کیفیت آب‏های زیرزمینی، تأثیر مستقیم بر زندگی جوامع بشری دارد و پایش کیفیت این منابع از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. هدف این پژوهش بررسی روند تغییرات کیفی و سطح ایستابی آب‏های زیرزمینی در حوضۀ آبریز دریاچۀ ارومیه است که میزان مناسب‌بودن صرف این منابع برای مصارف کشاورزی و شرب با استفاده از نمودارهای ویلکوکس و شولر، در دو دشت تسوج و شیرامین، بررسی شد. کلاس غالب آب زیرزمینی در دو دشت‏ به‌ترتیب، برای مصارف کشاورزی، با نمودار ویلکوکس، C3S1 و  C2S4و برای مصارف شرب، با نمودار شولر، «خوب» و «نامطبوع» طبقه‏بندی شد. بررسی میانگین پارامترهای  EC، PH، SO4، TH، TDS، Mg، Ca و Cl در بازۀ زمانی سال‏های 1382‌ـ 1393 نشان داد که کیفیت آب در هر دو دشت، در گذر زمان کاهش یافته است. میانگین همبستگی روند تغییرات مکانی سطح ایستابی و Ec، در دشت، 37/0- محاسبه شد که نشان‌دهندۀ افزایش شوری با کاهش سطح آب آبخوان است. سطح ایستابی آبخوان تسوج، به‏طور متوسط، سالانه 18 سانتی‏متر و حجم آن، 27/1 میلیارد مترمکعب کاهش داشته است؛ اما آبخوان دشت شیرامین سالانه 1 سانتی‏متر افزایش سطح و 006/0 مترمکعب افزایش حجم داشته است. نتایج نشان داد که با کاهش کیفیت منابع آبی، میزان برداشت سالیانه از آبخوان‏ها، کاهش می‏یابد. این یافته را می‏توان ناشی از نامناسب‌بودن آب‏ها برای مصارف گوناگون مانند کشاورزی دانست. با توجه به نتایج، انجام طرح‏های مختلف برای کنترل شوری و اجرای سیستم‏های مناسب زهکشی در اراضی کشاورزی، برای حفظ میزان تولیدات کشاورزی، پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


[1[. جهانگیر، محمدحسین؛ سلطانی، کیوان، 1394، «بررسی دلایل و راهکارهای مدیریتی در احیای رودخانه با استفاده از مدل تحلیلی SWOT (مطالعة موردی: رودخانة گاماسیاب)»، فصلنامۀ علمی‌ـ پژوهشی اکوهیدرولوژی، دورۀ 2، ش 1، صص. 1‌ـ 10.
[2[. حسنی، قاسم؛ محوی، امیرحسین؛ ناصری، سیمین؛ عرب‏علی‏بیگ، حسین؛ یونسیان، مسعود؛ قریبی، حامد، 1391، «طراحی شاخص کیفی آب‏های زیرزمینی با استفاده از منطق فازی»، مجلۀ سلامت و بهداشت اردبیل، دورۀ سوم، ش 1، صص. 18‌ـ 31.
[3[. دانشور وثوقی، فرناز؛ دین‏پژوه، یعقوب، 1391، «بررسی روند تغییرات کیفیت آب زیرزمینی دشت اردبیل با استفاده از روش اسپیرمن»، محیط‏شناسی، سال سی و هشتم، ش 4، صص. 17‌ـ 28.
[4[. رنجبر، غلامحسن؛ بناکار، محمدحسین، 1389، «آستانۀ تحمل به شوری چهار رقم تجاری گندم»، مجلۀ پژوهش‏های خاک (علوم خاک و آب)، ج 24، ش 3، صص. 237-242.
[5[. زهتابیان، غلامرضا؛ رفیعی، امام علی نقی؛ علوی‌پناه، سیدکاظم؛ جعفری، محمد، 1383، «بررسی آب زیرزمینی دشت ورامین جهت استفاده از آبیاری اراضی کشاورزی»، پژوهش‏های جغرافیایی، دورۀ 36، ش 48، صص. 91‌ـ 102.
[6[. سلیمانی، سمیه؛ محمودی قرایی، محمدحسین؛ قاسم‏زاده، فرشته؛ سیاره، علیرضا، 1392، «بررسی تغییرات کیفی منابع آب باختر کوه‌سرخ با استفاده از شاخص کیفی GQI در محیط GIS»، علوم زمین، سال بیست و سوم، ش 89، صص. 175‌ـ 182.
[7[. صالحی، حسین؛ زینی‏وند، حسین، 1393، «بررسی کیفیت آب زیرزمینی برای شرب و کشاورزی و انتخاب مناسب‏ترین روش میان‌یابی مکانی آن (مطالعۀ موردی: غرب شهرستان مریوان)»، فصلنامۀ علمی‌ـ پژوهشی اکوهیدرولوژی، دورۀ 1، ش 3، صص. 153‌ـ 166.
[8[. عبادتی، ناصر؛ هوشمندزاده، محمد، 1393، «بررسی کیفیت آب رودخانۀ دز در ایستگاه آب‏سنجی دزفول»، فصلنامۀ علمی‌ـ پژوهشی اکوهیدرولوژی، دورۀ 1، ش 2، صص. 69‌ـ 81.
[9[. قمشیون، مرضیه؛ ملکیان، آرش؛ حسینی، خسرو؛ قره‏چلو، سعید؛ خاموشی، محمدرضا، 1391، «بررسی تغییرات مکانی کیفیت آب زیرزمینی دشت سمنان‌ـ سرخه با استفاده از روش‏های زمین‏آمار»، فصلنامة علمی‌ـ پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، ج 19، ش 3، صص. 535-545.
[10[. کرباسی، مریم؛ اسماعیلی، محمد؛ طاهری، مهدی؛ بازگان، جلال، 1390، «مطالعه و برآورد نیاز آبی گیاهان زراعی و باغی با استفاده از روش‏های مختلف به‏منظور ارائۀ الگوی مناسب کشت در شبکۀ آبیاری و زهکشی سد قره‌درق»، یازدهمین سمینار سراسری آبیاری و کاهش تبخیر، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.
[11[. گیگلو، بهنام فرید؛ نجفی‏نژاد، علی؛ مغانی بیله‏سوار، وحید؛ غیاثی، اصغر، 1392، «بررسی تغییرات کیفیت آب رودخانۀ زرین‌گل استان گلستان»، مجلۀ پژوهش‏های حفاظت آب ‏و خاک، ج بیستم، ش اول، صص. 77‌ـ 96.
[12[. مشخصات کلی حوضه‏های آبریز کشور، شرکت مدیریت منابع آب ایران، 1392.
[13[. مقدم، علیرضا؛ قلعه‏بان تکمه‏داش، میلاد؛ اسماعیلی، کاظم، 1392، «بررسی روند تغییرات زمانی و مکانی پارامترهای کیفی آب دشت مشهد با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی»، مجلۀ پژوهش‏های حفاظت آب‏ و خاک، ج بیستم، ش سوم، صص. 211‌ـ 225.
[14[. ملکوتیان، محمد؛ اکرمی، اکبر، 1383، «بررسی روند تغییرات کیفیت شیمیایی منابع آب زیرزمینی دشت بم و بروات طی سال‏های 1376- 1383»، مجلۀ پزشکی هرمزگان، سال هشتم، ش دوم، صص. 109‌ـ 116.
[15[. موسویان، مریم؛ حقی‏زاده، علی؛ دهداری، سمیه؛ حزباوی، زینب، 1393، «عوامل محیطی مؤثر بر تغییرات زمانی مؤلفه‏های کیفی آب رودخانۀ زرد در استان خوزستان»، فصلنامۀ علمی‌ـ پژوهشی اکوهیدرولوژی، دورۀ 1، ش‌ 1، صص. 59‌ـ 68.
[16[. نجمی، نادر، «دستورالعمل پایش کیفی آب‏های زیرزمینی»، نشریۀ ش ۶۲۰، معاونت برنامه‏ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، 1390.
[17]. Baba, A., Bundschuh, J., Chandrasekharam, D., Geothermal Systems and Energy Resources: Turkey and Greece, CRC Press.
[18]. Kampbell, D.H., et al., 2003, Groundwater quality surrounding Lake Texoma during short-term drought conditions, Environmental Pollution, 125(2): pp. 183-191.
[19]. Khazaei, E., et al., 2006, Hydrochemical changes over time in the Zahedan aquifer, Iran, Environmental monitoring and assessment, 114(1-3): pp.123-143.
[20]. Kumar, A., Fundamentals of Limnology, APH, 2005, New Delhi, India.
[21]. Mei, K., et al., 2014, Evaluation of Spatial-Temporal Variations and Trends in Surface Water Quality across a Rural-Suburban-Urban Interface, Environmental Science and Pollution Research, 21: pp. 8036–8051.
[22]. Pourmoghadas, H., 2002, Investigation of groundwater quality in Lenjan city, Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research Quarterly, 4: pp. 31-40.
[23].Rizzo, DM., Mouser, JM., 2000, Evaluation of Geostatistics for Combined Hydrochemistry and Microbial Community Fingerprinting at a Waste Disposal Site, Hydrology, pp. 1-11.
[24]. Samson, M., Swaminathan, G., and Kumar, N.V., 2010, Assessing groundwater quality for potability using a fuzzy logic and GIS–A case study of Tiruchirappalli city–India, Computer Modeling and New Technologies, 14(2): pp. 58-68.
دوره 2، شماره 4
دی 1394
صفحه 395-404
  • تاریخ دریافت: 15 آبان 1394
  • تاریخ بازنگری: 14 اسفند 1394
  • تاریخ پذیرش: 29 بهمن 1394
  • تاریخ اولین انتشار: 29 بهمن 1394
  • تاریخ انتشار: 01 دی 1394