پایش تغییرات دوره‏ای و مکانی استفاده از سرزمین در حوضۀآبخیز شازند

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکتری رشتۀ علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد، گروه مهندسی آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار، دانشکدۀ مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

چکیده

پژوهش حاضر با هدف پایش تغییرات کاربری اراضی در حوضۀ آبخیز شازند در بازۀ زمانی 1352 تا 1393 در چهار دوره با سیاست‏های توسعه‏ای متفاوت، از طریق بررسی تغییرات خالص کاربر‏ی‏ها و تبدیل کاربری‏ها به یکدیگر در مدل‏ساز تغییر سرزمین (LCM) و در قالب زیرحوضه‏های منطقۀ‌ بررسی‌شده انجام شد. در بازۀ زمانی مطالعه‌شده مراتع حدود 380 کیلومترمربع کاهش یافته و سطح اراضی کشاورزی دیم و آبی در دورۀ اول و دوم به‌ترتیب 100 و 150 کیلومترمربع افزایش و پس از آن کاهش یافته‏اند. سطح باغ‏ها ‌طی بازۀ زمانی مطالعه‌شده به‏ویژه در دورۀ سوم با بیشترین میزان رشد سالانه 265/0 درصد، روند افزایشی داشت. بیشترین افزایش سطح مناطق مسکونی در دورۀ دوم و سوم (60 درصد) و اراضی بایر و رها‌شده در دورۀ سو‌م و چهارم (49/23 درصد) مشاهده شد. نتایج بررسی تغییرات مکانی کاربری برحسب زیرحوضه نیز نشان داد در ابتدای دورۀ مطالعاتی، بیشترین میزان تغییر کاربری در زیرحوضه‏های کوهستانی مانند ازنا و نهرمیان صورت گرفته و با شروع توسعۀ صنعتی به سمت زیرحوضۀ‏ دشتی گرایش پیدا کرده است. به‏طورکلی، بیشترین تغییر کاربری در دورۀ دوم (96/32 درصد) دیده شد. الگو و روند تغییرات کاربری اراضی به‏ویژه گسترش فعالیت‏های صنعتی در منطقه نشان می‏دهد که نوع مدیریت‏ها، برنامه‏ها و سیاست‏های توسعه‏ای در این زمینه نقش مهمی داشته و وضعیت فعلی منطقه را رقم زده است. بنابراین، هر برنامۀ مدیریت سرزمین در منطقه باید با در نظر گرفتن الگوهای مکانی و زمانی تغییرات کاربری اراضی و برنامه‏های توسعه‏ای منطقه و در قالب مدیریت سازگار طراحی شود.
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
[1]. احمدی ‏ندوشن، مژگان؛ سفیانیان، علی‌رضا؛ خواجه‏الدین، سیدجمال، 1388،«تهیۀ نقشۀ پوشش اراضی شهر اراک با استفاده از روش‏های طبقه‏بندی شبکۀ عصبی مصنوعی و بیشترین احتمال»، پژوهش‏های جغرافیای طبیعی، ش 69، ص. 83-98.
[2]. جورابیان ‏شوشتری، شریف؛ اسماعیلی ‏ساری، عباس؛ حسینی، سید‏محسن؛ غلامعلی‏فرد، مهدی، 1392،«کاربرد رگرسیون لجستیک و زنجیرۀ مارکف در پیش‏بینی تغییرات کاربری سرزمین شرق استان مازندران»، مجلۀ منابع طبیعی ایران، ج66، ش‌، صص. 351-363.
[3]. سازمان جنگل‏ها، مراتع و آبخیزداری، 1387، «ضوابط و دستورالعمل‏های فنی مرتع، دستورالعمل فنی مدیریت چرا و قرق»، معاونت برنامه‏ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، نشریه 421، 61 ص.
[4]. شامخی، تقی؛ میرمحمدی، سید‏محمد؛ 1391، «چالش‏های جنگل‏ها و مراتع ایران و پیشنهادهایی برای رفع مشکلات»، معاونت پژوهش‏های اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک، گزارش راهبردی 150، 31 ص.
[5]. زرگوش، ظریفه؛ کاویان، عطاء‏الله؛ دارابی، حمید؛ جعفریان، زینب؛ 1393، «کاربرد مدل LCM در آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبخیز هراز)»، دومین همایش ملی و تخصصی پژوهش‏های محیط زیست ایران، مرداد‌ماه، دانشکدۀ شهید مفتح همدان،صص. 1-14.
[6]. عزیزی ‏قلاتی، سارا؛ رنگزن، کاظم؛ تقی‏زاده، ایوب؛ احمدی، شهرام؛ 1393،«مدل‏سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش رگرسیون لجستیک در مدل LCM (پژوهش موردی: منطقۀ کوهمره سرخی استان فارس)»، فصلنامۀ تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، ج 22، ش 4، صص. 585-596.
[7]. غلامعلی‏فرد، مهدی؛ جورابیان ‏شوشتری، شریف؛ حسینی، حمزه؛ میرزایی، محسن، 1391، مدل‏سازی تغییرات کاربری اراضی سواحل استان مازندران با استفاده از LCM در محیط GIS، محیط‌شناسی، ج 38، ش 4، صص. 109-124.
[8]. فیروزبخت، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ ربیعی‏فر، ولی‏الله؛ 1391، راهبردهای ساختار زیست‌محیطی شهر با رویکرد توسعۀ پایدار شهری (مطالعۀ موردی: شهر کرج)، پژوهش‏های جغرافیای انسانی، ش 80، صص. 213-239.
[9]. نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، 1393، گزارش نتایج مقدماتی سرشماری عمومی کشاورزی 1393، فصلنامۀ نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، ج 12، ش 46، صص. 19-20.
[10].Al-Ahmadi, F.S. and Hames, A.S., 2009, Comparison of four classification methods to extract land use and land cover from raw satellite images for some remote arid areas, Kingdom of Saudi Arabia, JKAU, Earth Science, vol 20(1), pp.167-191.
[11].Amirarsalan F. and Dragovich D., 2011, Combating desertification in Iran over the last 50 years: An overview of changing approaches, Journal of Environmental Management,vol92,pp. 1-13.
[12]. Andeltova, L., Barbier, E., Baker, L., Shim, K., Noel, S., Quatrini, S. and Schauer, M., 2013, The rewards of investing in sustainable land management, Interim Report forthe Economics of Land Degradation Initiative, The Economic of Land Degradation Initiative(www.eld-initiative.org), 124 p.
[13].Bax, V., Francesconi, W. and Quintero, M., 2016, Spatial modelling of deforestation processes in the Central Peruvian Amazon, Journal for Nature Conservation, vol 29,pp. 79-88.
[14].Davudirad, A.A., Sadeghi, S.H.R. and Sadoddin, A., 2016, The impact of development plans on hydrological changes in the Shazand Watershed, Iran, Land Degradation and Development, DOI: 10.1002/ldr.2523
[15].Diaz, G.I., Nahuelhual, L., Echeverr, A.C. and Marin, S., 2011, Drivers of land abandonment in Southern Chile and implications for landscape planning, Landscape and Urban Planning,vol99(3-4),pp. 207-217.
[16]. Hegazy, I.R. and Kaloop, M.R., 2015, Monitoring urban growth and land use change detection with GIS and remote sensing techniques in Daqahlia governorate Egypt, International Journal of Sustainable Built Environment, vol 4,pp. 117–124.
[17].Mohammady, M., Moradi, H.R., Zeinivand, H. and Temme, A.J.A.M., 2015, A comparison of supervised, unsupervised and synthetic land use classification methods in the north of Iran, International Journal of Environmental Science and Technology, vol, 12(5), pp. 1515-1526.
[18].Pandey B. and Seto K.C., 2015, Urbanization and agricultural land loss in India: Comparing satellite estimates with census data, Journal of Environmental Management,vol148, pp. 53-66.
[19].Puyravaud, J.P., 2003,Standardizing the calculation of the annual rate of deforestation, Forest Ecology and Management, vol 177(1), pp. 593-596.
[20].Salvo, G., Simas, M.S., Pacca, S.A., Guilhoto, J.J., Tomas, A.R. and Abramovay, R., 2015, Estimating the human appropriation of land in Brazil by means of an Input–Output Economic Model and Ecological Footprint analysis, Ecological Indicators vol 53, pp. 78-94.
[21].Teka, K., Van Rompaey, A. and Poesen, J., 2013, Assessing the role of policies on land use change and agricultural development since 1960s in northern Ethiopia, Land Use Policy,vol30, pp. 944-951.
[22]. Václavík, T. and Rogan, J. 2009, Identifying trends in land use/land cover changes in the context of post-socialist transformation in Central Europe: A case study of the greater Olomouc region, Czech Republic, GIScience & Remote Sensing,vol 46(1),pp. 54-76.
[23].Zanganeh Shahraki, S., Sauri, D., Serra, P., Modugno, S. and Pourahmad, A., 2011: Urban sprawl pattern and land-use change detection in Yazd, Iran,Habitat International,vol35(4),pp. 521–528.
 
 
 
دوره 2، شماره 4
دی 1394
صفحه 405-415
  • تاریخ دریافت: 22 آذر 1394
  • تاریخ بازنگری: 03 اردیبهشت 1395
  • تاریخ پذیرش: 26 اسفند 1394
  • تاریخ اولین انتشار: 26 اسفند 1394
  • تاریخ انتشار: 01 دی 1394