تهیۀ نقشۀ خطر وقوع سیلاب در حوضۀ آبریز گمناب‌چای با استفاده از مدل ANP و تکنیک GIS

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه ژئومورفولوژی، دانشکدۀ برنامه‏ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکترای ژئومورفولوژی، دانشکدۀ برنامه‏ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز

چکیده

مناطق کوهستانی شمال ‏غرب کشور به‏دلیل توپوگرافی خاص خود و بارش تقریباً مناسب طی سال و به‏خصوص در فصل بهار، ازجمله مناطق مستعد وقوع مخاطرۀ سیل هستند. تحقیق حاضر با هدف تهیۀ نقشۀ پهنه‏بندی خطر وقوع سیلاب در حوضۀ آبریز گمناب‌چای واقع در استان آذربایجان شرقی انجام‏ گرفته است. برای تهیۀ نقشۀ پهنه‏بندی خطر وقوع سیل از 10 فاکتور مؤثر در وقوع این پدیده استفاده شده است که عبارت‏اند از: بارش، لیتولوژی، کاربری اراضی، شیب، تراکم پوشش گیاهی، شاخص قدرت آبراهه، شاخص رطوبت توپوگرافیک، تراکم زهکشی، شاخص حمل رسوب، ضریب گراویلیوس. به‏منظور وزن‌دهی معیارها در تحقیق حاضر از روش تحلیل شبکه‏ای (ANP) و نرم‏افزار Super Decisions استفاده شد. نتایج نهایی به‌دست‌آمده از تحقیق حاضر نشان داد وزن معیارهای 10 گانۀ یادشده به‌ترتیب 271/0، 201/0، 150/0، 118/0، 081/0، 056/0، 043/0، 032/0، 025/0 و 018/0 است که معیارهای بارش، لیتولوژی، کاربری اراضی و شیب بیشترین وزن را داشته‏اند. درنهایت، با تلفیق این لایه‏ها با توجه به وزنشان در محیط GIS، نقشۀ پهنه‏بندی به‏ دست ‏آمد. نتایج نشان داد 210 کیلومترمربع (50 درصد) از مساحت منطقه در معرض خطر وقوع سیلاب قرار دارد. بنابراین، لزوم مدیریت آب‏های سطحی در منطقه به‏منظور جلوگیری از وقوع سیل و همچنین بهره‏برداری مناسب از آب‏های منطقه ضروری به نظر می‏رسد.

کلیدواژه‌ها


[1]. Kusky T. Floods: Hazards of Surface and Groundwater Systems. Facts on File publishing. 2008; New York.
[2]. Management and Planning Organization. Office of Technical Affairs and Standards Development, River Flood Control Guide (Structural Methods), 2001; 242. [Persian].
[3]. Abdi P. analysis the flooding potential in Zanjan roud with SCS method and Geographical information system. Watering and Drainage National committee. Technical workshop coexists with floods. 2005; [Persian].
[4]. Razavi A. Principle of Water Resources Privacy. First Edition. University of Water and Power Industry Publications. Tehran. 2007. [Persian].
[5]. Fenicia F, Kavetski D, Savenije H.H, Clark M.P, Schoups G, Pfister L, Freer J. Catchment properties, function, and conceptual model representation: is, there a correspondence Hydrol. Process.2013: http://dx.doi.org/10.1002/hyp.9726.79-85.
[6]. Amir Ahmadi A, Jahanfar A, Parsiani K. ANP model capability in flood risk zoning (Case Study, Islam Abad Gharb), 5th Iranian Conference on Water Resources Management. Tehran. 2013; pp 1-8. [Persian].
[7]. Kheirizadeh M, Maleki J, Amonia H. Flood hazard potential zoning in Marduk Chai catchment using ANP model. Quantitative Geomorphology Research. 2013; NO3: pp 39-56. [Persian].
[8]. Abedini M, Fathi M. Flood Risk Mapping and Evaluation by using the Analytic Network Process Case Study: Khiav Chai Catchment. Hydrogeomorphology. 2015; Volume 1, Issue 3, Page 81-97. [Persian].
[9]. Abedini M, Beheshti Javid E. Flood Hazard Mapping of Lighvan Chai Watershed Using Network Analysis Process Model (ANP) and GIS. Geographic Space, Islamic Azad University of Ahar Branch. 2016; NO55: PP 293-312, [Persian].
[10]. Darabi H, Choubin B, Rahmati O, Torabi Haghighi A, Pradhan B, Kløve B. Urban flood risk mapping using the GARP and QUEST models: A comparative study of machine learning techniques, Journal of Hydrology. 2018; Volume 569, pp 142-154. doi: https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2018.12.002
 [11]. Kanani-Sadat Y, Arabsheibani R, Karimipour F, Nasseri M. A New Approach to Flood Susceptibility Assessment in Data-Scarce and Ungauged Regions Based on GIS-based Hybrid Multi CriteriaDecision-Making Method, Journal of Hydrology 2019; Volume 572, pp 17-31. doi: https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2019.02.034
 
[12]. Dano U.L, Balogun A. L, Matori A.N, Wan Yusouf K, Abubakar I.R, Said Mohamed M.A, Aina, Y.A, Pradhan B. Flood Susceptibility Mapping Using GIS-Based Analytic Network Process: A Case Study of Perlis, Malaysia, Water. 2019; 11, 615. pp 1-28. Doi: 10.3390/w11030615
[13]. Feizizadeh B, Blaschke T. Land suitability analysis for Tabriz County, Iran: a multi-criteria evaluation approach using GIS, Journal of Environmental Planning and Management. 2013; Vol. 56, No. 1. pp 1-23. http://dx.doi.org/10.1080/09640568.2011.646964
 [14]. Saaty T L.The Analytic Hierarchy Process. New York. McGraw Hill; 1980; 287 pp.
[15]. Saaty T.L, Vargas L.G. Decision Making with the Analytic Network Process, New York. Springer Science; 2006; 363 pp.
[16]. Zabardast A. Application of Network Analysis Process in Urban and Regional Planning. Journal of Fine Arts Architecture and Urban Development. 2009; NO41. PP 79-90. [Persian].
[17]. Neaupane K M, Piantanakulchai M. Analytic Network Process model for landslide hazard zonation. Engineering Geology.2006; 85: PP. 281–294.
[18]. Lami I.M, Abastante F. Decision making for urban solid waste treatment in the context of territorial conflict: Can the Analytic Network Process help?. Land Use Policy, 2014, 41, pp. 11-20.
[19]. Najmaei M. Engineering Hydrology. Volume
2. Second print. Tehran: Elm o Sanaat University; 1990, [Persian].
[20]. Zahedi M, Bayati Khatibi M. Hydrology. First Edition. Tehran: Samt Publications; 2007, [Persian].
[21]. Garde R. J. River Morphology. New Delhi: Published by New Age International (P) Ltd; 2006.
[22]. Moore I.D, Burch G.J. Sediment transport capacity of sheet and rill flow: application of unit stream power theory. Water Resource.1986; 22: pp 1350-1360.
[23]. Nefeslioglu H A, Duman TY, Duemaz S. Landslide susceptibility mapping for a part of tectonic Kelkit Valley (Eastern Black Sea region of Turkey), Geomorphology. 2008; 94: pp 401–418.
[24]. Hong H, Tsangaratos P, Ilia I, Liu J, Zhu A, Chen W. Application of fuzzy weight of evidence and data mining techniques in construction of flood susceptibility map of Poyang County, China, Science of the Total Environment. 2018; 625, pp 575–588. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.12.256.
[25]. Schmidt F, Persson, A. Comparison of DEM data capture and topographic wetness indices. Precision Agriculture. 2003; 4: pp. 179–192.
[26]. Sorensen R, Zinko U, Seibert J. On the calculation of the topographic wetness index: evaluation of different methods based on field observations. Hydrology and Earth System Sciences Discussions. 2006; 2: pp. 1807–1834.
دوره 7، شماره 2
تیر 1399
صفحه 497-509
  • تاریخ دریافت: 20 بهمن 1398
  • تاریخ بازنگری: 31 اردیبهشت 1399
  • تاریخ پذیرش: 31 اردیبهشت 1399
  • تاریخ اولین انتشار: 01 تیر 1399
  • تاریخ انتشار: 01 تیر 1399