ارزیابی آثار تغییر اقلیم و فعالیت انسانی بر منابع آب (مطالعۀ موردی: رودخانۀ کارون)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار بخش تحقیقات بیابان، مؤسسۀ تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، تهران

2 استادیار، دانشکدۀ زمین‌شناسی، پردیس علوم، دانشگاه تهران

3 استادیار، دانشکدۀ عمران، دانشگاه سمنان

چکیده

تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی، از جمله سدسازی و برداشت آب برای مصارف مختلف، دو کلیدواژه در مدیریت منابع آب هستند که به طور مستقیم بر تبادلات آب بین منابع آب سطحی و زیرزمینی مؤثر‌ند. تحقیق ‎حاضر به تعیین سهم تغییر اقلیم (خشکسالی هیدرولوژیکی) و فعالیت‌های انسانی (سدسازی) ‏بر منابع آب رودخانۀ کارون پرداخته است. به این منظور، ‌منابع آب سطحی و آبخوان محدودۀ مطالعاتی گتوند-عقیلی برای مطالعه ‎انتخاب شد. با تجزیه‌وتحلیل ماتریس ایرانی آثار سدسازی بر منابع آب مشخص شد. نتایج نشان داد تعداد آثار میانگین جبری منفی در ستون برابر با 6 عدد و تعداد پیامدهای میانگین جبری منفی در ردیف برابر با 4 عدد است که در این بین، تعداد پیامد‌های منفی کمتر از 1/3- در ستون، به توسعۀ گردشگری و تفرج‏ مربوط می‌شود. همچنین، تعداد آثار منفی کمتر از 1/3- در ردیف، مربوط به کیفیت آب ‏رودخانه‏ است. در ادامه، به منظور تعیین سهم تغییر اقلیم در تغییرات منابع آب، شاخص‌های خشکسالی هیدرولوژیکی و هیدروژئولوژیکی در دورۀ آماری 15 ساله محاسبه شدند. نتایج ‏مقایسۀ میزان هدایت الکتریکی و ‏TDS  در نقاط نمونه‌برداری‌شده ‏نشان‌دهندۀ افزایش درخور توجه بود که با نتایج ماتریس ایرانی همخوانی داشت. همچنین، با توجه به آبگیری سد گتوند علیا در سال 1390 و مقایسۀ شاخص‌های SDI و GRI نشان می‌دهد طی سال‌های 1391 تا 1394 خشکسالی هیدرولوژیکی و هیدروژئولوژیکی در منطقه وجود نداشته است و بر این اساس، می‌توان بخشی از افت آبخوان را ناشی از احداث سد گتوند علیا و برداشت‌های منطقه‌ای دانست.

کلیدواژه‌ها


‎[1]. ‎Forests and Rangelands Research Institute. Hydrogeological studies of Karun catchment area, Comprehensive dust studies of Khuzestan. ‎(2019a). ‎(Unpublished report) ‎(Persian)‎‎
‎[2]. ‎Forests and Rangelands Research Institute. Hydrological studies of Karun catchment area, Comprehensive dust studies of Khuzestan. ‎(2019b).  (Unpublished report) ‎‎(Persian)‎
‎[3]. ‎Manouri M. Guide to Environmental Impact Assessment of Dams, Capacity Building ‎‎and Fundamental Strengthening Project for Environmental Impact Assessment in Iran, ‎‎Environmental Protection Agency Publications. ‎2001. ‎(Persian).‎
‎[4].  Shabankari M, Halabian H. Investigation of environmental effects of Zayandehrud dam lake. Human and Environment. 2010; 8 (No. 1 (12- 23 consecutive)): 29-42. (Persian)‎
[5]. ‎Wang QG, Du YH, Su Y, Chen KQ. Environmental impact post-assessment of dam and reservoir projects: a review. Procedia Environmental Sciences. 2012; 13:1439-43.
‎[6]. ‎Iran Water Resources Management Company, Office of Standards and Technical ‎Criteria, ‎Guidelines for Assessing the Effects of Environmental Dam Construction Projects ‎‎(Detailed Step). 2005. Journal No. 250-A. ‎(Persian)
‎[7].  Heritage SN. A handbook on environmental impact assessment. Guidance for Competent Authorities, Consultees and others involved in the Environmental Impact Assessment Process in Scotland, Scotland. 2013.
‎[8]. Pirestani, M.R., Shafaghati, M. Study of environmental effects of Dam construction, Quarterly Journal of Human Geography. 2009; (3)1: 39-50. ‎(Persian)‎
‎‎‎[9]. ‎Environmental Protection Organization. Environmental Impact Assessment of ‎‎Construction Projects, 2008; 9. ‎(Persian).
‎[10]. ‎Rahmati A, Nazarian A. Socio-economic and environmental effects of settlements subject to relocation due to dam construction (Case study of Upper Gotvand Dam, Karun River). Scientific Quarterly Journal of Environmental Research. 2010; 2: 53-66 ‎(Persian)‎
[11] Jozi A, Saif S, Seyed H. Environmental risk assessment of Upper Gotvand Dam in the operation phase using the combined method of preliminary hazard analysis and EFMEA technique. Environmental Science, 2014; 40 (1): 107-120
[12] Sayadi A, Partani S. Environmental Impact Assessment of Gotv and Hydro-Electric Dam on the Karoon River Using ICOLD Technique. International Journal of Environmental and Ecological Engineering. 2009;3(6):118-25.
‎[13]. ‎Liu L, Hong Y, Bednarczyk CN, Yong B, Shafer MA, Riley R, Hocker JE. Hydro-climatological drought analyses and projections using meteorological and hydrological drought indices: a case study in Blue River Basin, Oklahoma. Water resources management. 2012;26(10):2761-79.
‎[14].  Mendicino G, Senatore A, Versace P. A Groundwater Resource Index (GRI) for drought monitoring and forecasting in a Mediterranean climate. Journal of Hydrology. 2008;357(3-4):282-302.
‎‎[15].  Russo TA, Lall U. Depletion and response of deep groundwater to climate-induced pumping variability. Nature Geoscience. 2017;10(2):105-8.
 
‎[16]. ‎Ghasemi Dastgerdi A.R. Monitoring and forecasting of groundwater droughts in ‎‎Shahrekord plain using GRI index and Markov chain model. Journal of Hydrogeology. 2019; ‎‎4(1): 111-125 ‎(in Persian).‎
‎[17]. ‎Zandifar S, Fijani A, Naeimi M, & Khosroshahi M. Temporal and Spatial Changes of Groundwater Drought Index, Case Study: Venus Watershed - Surgery. Hydrogeology. 2019; 4 (2): 108-130  (Persian)
‎[18].  Chen Z, Grasby SE, Osadetz KG. Relation between climate variability and groundwater levels in the upper carbonate aquifer, southern Manitoba, Canada. Journal of Hydrology. 2004;290(1-2):43-62. ‎
‎[19]. ‎Jahanbakhsh S, Karimi F. The relationship between drought and groundwater ‎‎resources. The final report of the research project of Tabriz University.2009. (Persian)‎
‎‎[20]. ‎Shati S, Akhund Ali A.M. 2018. Investigation of the effects of recent hydrological drought period on the salinity of Karun River. Iranian Journal of Irrigation and Drainage, 12 (5), 1202-1189 ‎(Persian)
[21]. ‎Salehvand, A. Sabzevari, A. 2014. Investigation of environmental pollution of rivers and ‎water quality changes in recent years (Carron's case study at Gotvand station). First National ‎Conference on Architecture, Civil Engineering and Urban Environment ‎(Persian)‎
[22] Hashemifard A, Kordvani P, Asadian F. Analysis of the effects of pollutants of human origin on the water quality of Karun River (Gotvand Dam to Ahvaz). Quarterly Journal of Regional Planning, 2018; 8(30): 146-155.
[23]. Baqadashtaki B, Khamehchian M, Nazari M.H. Determination of solubility of amber salt mass located in Gotvand and its effect on reservoir water quality, First Conference on Applied Research in Iranian Water Resources, Kermanshah. 2010. (Persian).
‎[24]. ‎Report of Geological Engineering Studies of Anbar Salt Mass. Studies of the Third Stage ‎of Gotvand Project, Company Mahab Quds. 2008. ‎(Persian)
‎[25]. ‎Makhdoom M. Four points in evaluating the effects of development, Journal of ‎‎Environment and Development. 2009; 2(3): 9-12. ‎(Persian)
‎[26]. ‎Eskandari Domaneh H, Zehtabian Gh, Khosravi H. Azare A. Review and ‎analysis of temporal and spatial relationship between meteorological and hydrological drought in ‎Tehran province. Geographical Information Quarterly. 2015;96 (24): 113-120. ‎(Persian)
‎[27]. ‎Forests and Rangelands Research Institute. Surface water quality studies of Karun catchment area, Comprehensive dust studies of Khuzestan. ‎(2019c). (Unpublished report) ‎(Persian)‎
‎[28].  Fard MJ, Amanipoor H, Battaleb-Looie S, Ghanemi K. Evaluation of effect factors on water quality of Karun River in downstream and lake of the Gotvand-e-Olya Dam (SW Iran). Applied Water Science. 2019;9(7):161. ‎
‎[29]. ‎Farshchi DM, Sadatifard A, Hassani H, Zia A. Upper Gotvand Dam and hydro power plant: dealing with salinity in reservoir, challenges, remedies and evaluations. In Int. Symp. Dams Global Environmental Challenges. 2014. ‎
دوره 7، شماره 4
دی 1399
صفحه 993-1005
  • تاریخ دریافت: 22 تیر 1399
  • تاریخ بازنگری: 30 مهر 1399
  • تاریخ پذیرش: 30 مهر 1399
  • تاریخ اولین انتشار: 28 آذر 1399
  • تاریخ انتشار: 01 دی 1399