بررسی تأثیرات خشکسالی دریاچۀ ارومیه بر تغییرات پایداری سکونتگاه‏های روستایی مطالعۀ موردی: روستاهای حوضۀ آبخیز قلعه‌چایی شهرستان عجب‏شیر

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتر‌ی جغرافیا و برنامه‏ریزی روستایی، دانشگاه بناب

2 استادیار گروه محیط‌زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

رویکرد پایداری به عنوانِ چارچوبی کارآمد برای مدیریت روستایی در برابر انواع مخاطرات محیطی از جمله خشکسالی محسوب می‏شود که نیازمند به‏کارگیری فنون سنجش پایداری است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی وضعیت پایداری روستاهای حوضۀ آبخیز قلعه‌چایی شهرستان عجب‏شیر در برابر خشک شدن دریاچۀ ارومیه صورت پذیرفته است. پژوهش از نوع کاربردی بوده و روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‏ای و میدانی بوده است. جامعۀ آماری پژوهش حاضر را 21185 نفر ساکن در 21 روستای این محدوده تشکیل داده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 380 نفر و به روش تصادفی ساده انتخاب شده است. یافته‏های پژوهش حاضر با استفاده از مدل بارومتر پایداری نشان داد از نظر پایداری زیست‏محیطی روستاهای بررسی‌شده طی سال‏های 1385 تا 1390 با کاهش پایداری برابر با 146/0- مواجه شدند و از نظر پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی به‌ترتیب افزایش نسبی 132/0 و 055/0 را تجربه کردند. در نهایت، روستای جوان‌قلعه با سطح پایداری 742/0 به عنوان پایدارترین روستا طی 15 سال اخیر بوده است و سپس روستاهای قوزولجه (666/0) و ینگجه (657/0) قرار دارند. همچنین، روستاهای چنار، محمودآباد و گنبد به عنوان ناپایدارترین روستاهای 15 سال اخیر بوده‏اند. یافته‏های آزمون کندال نشان داد بین موقعیت قرارگیری روستاها به دریاچۀ ارومیه از نظر دوری و نزدیکی با میزان پایداری آنها همبستگی مثبت و معناداری در سطح 577/0r= وجود دارد. در نهایت، با توجه به یافته‏های پژوهش حاضر، پیشنهادهای کاربردی در زمینۀ مقابله با خشکسالی و ارتقای وضعیت پایداری روستاها ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 [1] Maleki, S., A. R. Soffianian, S. S. Koupaei, S. Pourmanafi and S. Saatchi. "Wetland restoration prioritizing, a tool to reduce negative effects of drought; An application of multicriteria-spatial decision support system (MC-SDSS)." Ecological engineering. 2018; 112: 132-139.
[2] Di Falco, S., M. Smale and M. Bozzola. Climate, shocks, weather and maize intensification decisions in rural Kenya. Agricultural Adaptation to Climate Change in Africa, Routledge. 2018; 107-128.
[3] Golian, S., O. Mazdiyasni and A. AghaKouchak. "Trends in meteorological and agricultural droughts in Iran." Theoretical and applied climatology. 2015; 119(3-4): 679-688.
[4] Dashtpagerdi, M. M., M. R. Kousari, H. Vagharfard, D. Ghonchepour, M. E. Hosseini and H. Ahani. "An investigation of drought magnitude trend during 1975–2005 in arid and semi-arid regions of Iran." Environmental earth sciences. 2015; 73(3): 1231-1244.
[5] Keshavarz, M., H. Maleksaeidi and E. Karami. "Livelihood vulnerability to drought: A case of rural Iran." International Journal of Disaster Risk Reduction. 2017; 21: 223-230.
[6] Nawrotzki, R. J., J. DeWaard, M. Bakhtsiyarava and J. T. Ha. "Climate shocks and rural-urban migration in Mexico: exploring nonlinearities and thresholds." Climatic change. 2017; 140(2): 243-258.
[7] Doblas-Miranda, E., R. Alonso, X. Arnan, V. Bermejo, L. Brotons, J. de Las Heras, M. Estiarte, J. A. Hódar, P. Llorens and F. Lloret. "A review of the combination among global change factors in forests, shrublands and pastures of the Mediterranean Region: Beyond drought effects." Global and Planetary Change. 2017; 148: 42-54.
[8] Aslani, Z., A. Hassani, M. Rasouli-Sadaghiani, B. Esmailpour and Z. Rohi. "Effects of arbuscular mycorrhizal (AM) fungi on essential oil content and nutrients uptake in basil under drought stress." Journal of Medicinal Plants and By-Products. 2014; 3(2): 147-153.
[9] Majnouni-Toutakhane. A., Heidari Sareban. V., Mofareh- Bonab. M. Evaluating the Effects of Lake Urmia’s Drought on Resilience Changes in Rural Settlements, Journal of Research and Rural Planning, 2018; 6(4): 65-89. (Persian)
[10] Medellín-Azuara, J., D. MacEwan, R. E. Howitt, G. Koruakos, E. C. Dogrul, C. F. Brush, T. N. Kadir, T. Harter, F. Melton and J. R. Lund. "Hydro-economic analysis of groundwater pumping for irrigated agriculture in California’s Central Valley, USA." Hydrogeology Journal. 2015; 23(6): 1205-1216.
[11] Zhang, Q., L. Han, J. Jia, L. Song and J. Wang. "Management of drought risk under global warming." Theoretical and applied climatology. 2016; 125(1-2): 187-196.
[12] Raev, I. Drought in Bulgaria: a contemporary analog for climate change, Routledge. 2017.
[13] Zipper, S. C., J. Qiu and C. J. Kucharik. "Drought effects on US maize and soybean production: spatiotemporal patterns and historical changes." Environmental Research Letters. 2016; 11(9): 094021.
[14] Gray, L. and M. Kevane. "For whom is the rural economy resilient? Initial effects of drought in Western Sudan." Development and change. 1993; 24(1): 159-176.
[15] Lybbert, T. J. and M. R. Carter. Bundling drought tolerance and index insurance to reduce rural household vulnerability to drought. Sustainable Economic Development, Elsevier: 2015: 401-414.
[16] Khayyati, M. and M. Aazami. "Drought impact assessment on rural livelihood systems in Iran." Ecological indicators. 2016; 69(2): 850-858.
[17] Lohmann, S. and T. Lechtenfeld. "The effect of drought on health outcomes and health expenditures in rural Vietnam." World development. 2015; 72: 432-448.
[18] Udmale, P. D., Y. Ichikawa, S. Manandhar, H. Ishidaira, A. S. Kiem, N. Shaowei and S. N. Panda. "How did the 2012 drought affect rural livelihoods in vulnerable areas? Empirical evidence from India." International Journal of Disaster Risk Reduction. 2015, 13: 454-469.
[19] Miyan, M. A. "Droughts in Asian least developed countries: vulnerability and sustainability." Weather and Climate Extremes. 2015; 7: 8-23.
[20] Liu, Y., Wang, J., & Long, H. Analysis of arable land loss and its impact on rural sustainability in Southern Jiangsu Province of China. Journal of Environmental Management. 2010; 91(3): 646-653.
[21] König, H., Zhen, L., Helming, K., Uthes, S., Yang, L., Cao, X., & Wiggering, H. Assessing the impact of the sloping land conversion programme on rural sustainability in Guyuan, Western China. Land Degradation & Development. 2014; 25(4): 385-396.
[22] Lei, Y., Zhang, H., Chen, F., & Zhang, L. How rural land use management facilitates drought risk adaptation in a changing climate—A case study in arid northern China. Science of the Total Environment. 2016; 550: 192-199.
[23] Kiem, A. S., & Austin, E. K. Drought and the future of rural communities: opportunities and challenges for climate change adaptation in regional Victoria, Australia. Global Environmental Change. 2013; 23(5): 1307-1316.
[24] Seidaie. E., Nazari. H. An Analysis of Spatial Distribution of Housing Sustainability in Rural Settlements in Iran (Case Study: Miankouh District, Ardal County), Journal of Environmental crisis management. 2018; 5(3): 231-246. (Persian)
[25] YARIHESAR, A., & BAKHTAR, S. Application of Alen Prescott stability Measurement model in analysis rural sustainable tourism Case study: Nir county-Ardabil province. 2016
[26] Heidari Sareban. V., Majnouni-Toutakhane. A.. The role of livelihoods diversity in resilience of rural households around the Lake Urmia against drought. Spatial analysis of environmental hazards, 2017; 3(4): 49-70. (Persian)
[27] Majnouni Toutakhane. A. Evaluating the resiliency of rural settlements around Urmia Lake in Iran against drought, Journal of rural development. 2019. ( in press).
[28] Feizizadeh. B., Shahabi. H., Safi. H. Identification of Susceptible Areas of Urmia Lake Salt Using Fuzzy-Object Processing of Satellite Images, Journal of Environmental Risks Management. 2017; 3(3): 269-284. (In Persian)
[29] Heidari Sareban. V., Majnouni-Toutakhane. A., Niroumand- Shishavan. S. Measurement and evaluation of sustainability process in touristy villages Case study: Ajbashir city - Touristic roads of Ghale Chaei, journal of Geography (Regional Planning). 2017; 23(1): 93-112. (Persian)
[30] Namdar. M., Bouzar Jahromi. Kh. Socio-environmental dimensions of drought crisis and its effects on rural households: Case study of villages in Zarrin Dasht, Journal of Rural and Development. 2017; 19(3): 161-183. (Persian)
دوره 6، شماره 3
مهر 1398
صفحه 793-807
  • تاریخ دریافت: 20 اسفند 1397
  • تاریخ بازنگری: 25 تیر 1398
  • تاریخ پذیرش: 25 تیر 1398
  • تاریخ اولین انتشار: 01 مهر 1398
  • تاریخ انتشار: 01 مهر 1398