تأثیر مداخلات انسانی در حریم و بستر رودخانۀ فاروب رومان و ویژگی‌های سیل آن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد، گروه علوم و مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

با توجه به موقعیت کشور ایران که در منطقۀ خشک و نیمه‌‏خشک قرار گرفته است و همچنین، خسار‌ت‌های سیلاب‏ها در سال‏های اخیر، مطالعات مدیریت سیلاب اهمیت زیادی دارد. آثار تخریبی و مداخلات گستردۀ انسان در حریم و بستر رودخانه‌ها به صورت‏های مختلف رخ داده است. بنابراین، شبیه‏سازی رفتار هیدرولیکی رودخانه‏ها، برای پیش‏بینی خسارت‏های ناشی از سیلاب، کنترل و مهار سیلاب، ساماندهی رودخانه‏ها و سایر مطالعات ضرورت دارد. در تحقیق حاضر به مدل‏سازی بازه‏ای به طول 7 کیلومتر از رودخانۀ فاروب رومان نیشابور پرداخته شده است. مدل‏سازی برای دورۀ ‏بازگشت‏های 2 تا 100 سال در دو حالت وجود داشتن و نداشتن ساخت‌وساز در مسیر رودخانه با استفاده از نرم‏افزارهای Arc GIS و HEC-RAS انجام گرفت و تأثیر سازه‏ها بر میزان تغییر عمق و پهنای سیلاب بررسی شد. همچنین، حساسیت پارامترهای هیدرولیکی مختلف بر دبی سیلاب نیز بررسی شد. برای بررسی تغییرات حریم و بستر رودخانه، عکس‏های هوایی سال‏های 1347 و 1398 ‌استفاده شده و با یکدیگر مقایسه شدند. نتایج نشان‌دهندۀ تأثیر منفی سازه‏ها بر افزایش عمق و پهنۀ ‏سیلاب بر اثر دخالت‏های انسانی انجام‌شده در مسیر رودخانه بود که این مداخلات باعث افزایش 16 درصدی پهنۀ ‏سیلاب و افزایش 30 درصدی عمق سیلاب شده است. با بررسی مساحت پهنه‏های سیلاب، مشخص شد که بیشترین میزان مساحت زمین‏های زیر‌آب‌رفتۀ اطراف، 85 هزار مترمربع است. نتایج تعیین بستر رودخانه نشان داد بستر رودخانه از سال 1347 تا کنون جابه‌جایی محسوسی داشته است، به‏طوری ‏که مساحت بستر رودخانه از 550 هکتار به 330 هکتار کاهش یافته که به معنای کاهش 40 درصدی بستر رودخانه تا کنون است. تحلیل حساسیت نشان داد بیشترین میزان خطای مدل و تراز آب مشاهده‏ای 6 درصد بوده است که می‏توان به دقت مطلوب مدل پی برد.

کلیدواژه‌ها


Gibson N. Jumbo D. Assessing the Effects of Urban Development and Climate change on Flooding in the Greater Port-Harcourt Watershed, Niger delta, Nigeria. P.H.D Thesis University of Edinburgh, Scotland. 2017.
[2]. Suriya S. Mudgal B.V. Impact of Urbanization on Flooding: A Case Study on The Thirusoolam sub ‏watershed. Journal of hydrology. 2012;412:210-219.
[3]. Dammalage T.L, Jayasinghe N.T. Land-Use Change and Its Impact on Urban Flooding: A Case Study on Colombo District Flood on May 2016. Engineering, Technology and Applied Science Research. 2019;9(2):3887-3891.
[4]. Zelenakova M. Fijko R. Labant S. Weiss E. Markovic G. Weiss R. Flood risk modelling of the Slatvinec stream in Kruzlov village, Slovakia. Journal of cleaner production. 2019;212:109-118.
[5]. Abellan A.J, Abellan J.V, Pla C, Castillo F.G. Impact of land use changes on flash flood prediction using a sub-daily SWAT model in five Mediterranean ungauged watersheds (SE Spain). Science of the Total Environment. 2019;657:1578-1591.
 
[6]. Wu l. Xu Y. Yuan J. Xu Y. Wang Q. Xu X. Wen H. Impacts of Land Use Change on River Systems for a River Network Plain. Water. 2018;10(5): 609-615.
[7]. Quiroga V.M, Kure S, Udo K, Manoa A. Application of 2D numerical simulation for the analysis of the February 2014 Bolivian Amazonia flood: Application of the new HEC-RAS version 5. Ribagua. 2016;3:25-33.
[8]. Hazarika N. Das A.K, Borah S.B. Assessing land-use changes driven by river dynamics in chronically flood affected Upper Brahmaputra plains, India, Using RS-GIS techniques. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Sciences. 2015;18:107–118.
[9]. Derakhshan Sh. Golami V. Taqavi Salimi A. Simulation of Hydraulic Behavior of Goharrood and Siahrood Rivers Using Geographic Information System and HEC-RAS Hydraulic Model. Journal of Applied Research in Geographical Sciences. 2010;16:19-27. [Persian]
[10]. Asadi F.Z, Fazl Uli R, Emadi A.S. Investigation of river bed changes using HEC-RAS model (Case study: Hall River). Watershed Management Research Paper. 2016;8 (15):25-35 [Persian]
[11]. Baharvandi n. Change detection of Dez river bed after constructing dam, by using of imaginary satellite Thesis, Tarbiat Moallem University. 2010;14:21-30. [Persian]
 
[12]. Baioni D. Human activity and damaging landslides and floods on Madeira Island. Natural Hazards and Eatth System Sciences. 2011;11:3035-3046.
[13]. Ministry of Power. A Guide to the Application of Mathematical and Physical Models in Engineering and River Studies. 2012;8:584. [Persian]
[14]. Hussain A. Flood Modelling by Using HEC-RAS. International Journal of Engineering Trends and Technology. 2017;50:1-12.
[15]. Logah F.Y, Amisigo A.B, Obuobie E, Yeboah K. Floodplain hydrodynamic modelling of the Lower Volta River in Ghana. Journal of Hydrology. 2017;14:1-9.
[16]. Bird B, Barr R, Commerford J, Gilhooly W, Wilson J, Finney, B, et al. Late-Holocene floodplain development, land-use, and hydroclimate flood relationships on the lower Ohio River, US. The Holocene. 2019;1-15.
[17]. Misra S, Roy T. The Impact of Land Use Land Cover on the Flood Plain of Bhagirathi River, Purba Bardhaman District, West Bengal, India. Journal of Geography, Environment and Earth Science International. 2019;19(2):1-10.
[18]. Thanvisitthpon N. Impact of land use transformation and anti-flood infrastructure on flooding in world heritage site and peri-urban area: A case study of Thailand's Ayutthaya province. Journal of Environmental Management. 2019;247:518–524.
دوره 8، شماره 2
تیر 1400
صفحه 369-379
  • تاریخ دریافت: 03 شهریور 1399
  • تاریخ بازنگری: 22 اردیبهشت 1400
  • تاریخ پذیرش: 22 اردیبهشت 1400
  • تاریخ اولین انتشار: 26 خرداد 1400
  • تاریخ انتشار: 01 تیر 1400