اثرات احداث سد بر شاخص‌های تغییرات هیدرولوژیک در حوضۀ آبخیز گرگانرود

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور

2 استاد، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور

3 استادیار، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور

چکیده

جریان رودخانه‏ای یکی از منابع مهم آبی است که برای مصارف مختلف حائز اهمیت بوده و روند تغییرات آن در مدیریت منابع آب ضروری است و از طرفی، جریان رودخانه‏ای توسط سدها، انحراف‌ها، جریان‏های برگشتی و توسعۀ شهری تحت ‏تأثیر قرار می‌گیرد و منجر به مسائل مختلفی از جمله وقوع خشکسالی، کاهش آبدهی و مسائل ‏محیط ‏زیستی می‏شود. با توجه به اهمیت رودخانه‏ها در تأمین آب، شناخت شرایط جریان و رژیم هیدرولیکی آن‏ها از اهمیت به‏سزایی برخوردار است. بنابراین، سازه‏های هیدرولیکی تأثیرات گسترده‏ای بر شرایط هیدرولیکی رودخانه در پایین‏دست خود دارند. هدف تحقیق حاضر، ارزیابی اثر احدات سدهای بوستان، گلستان و وشمگیر بر تغییرات رژیم جریان پایین‏دست آن‏ها است. به این‌منظور، واسنجی و اعتبارسنجی مدل هیدرولوژیک HBV در دورۀ قبل از احداث سد‏های بوستان، گلستان و وشمگیر انجام شده و مقدار دبی روزانه در دورۀ بعد از احداث سد‏ها شبیه‏سازی شد. در مطالعۀ حاضر، با استفادۀ نرم‏افزارIHA  نسخۀ 1/7 و با رویکرد محدودۀ تغییرپذیری (RVA)، 33 شاخص‏ تغییرات هیدرولوژیک (IHA) در پنج گروه اصلی (مقدار؛ تداوم؛ زمان‏بندی‌؛ فراوانی و میزان‏ تغییرات) در ایستگاه‏های تحت‏تأثیر سد‏های بوستان، گلستان و وشمگیر در دوره‏های قبل و بعد از احداث این سدها مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از شبیه‏سازی ایستگاه‏های تحت‏تأثیر سد با مدل HBV نشان داد مدل در هر دو دوره (واسنجی و اعتبارسنجی) در دورۀ قبل از احداث سدها دارای کارایی خوبی هستند. نتایج نشان داد در دورۀ واسنجی ایستگاه‏های آب‏سنجی اوغان، گنبد، قزاقلی و آق‏قلا به‏ترتیب با ضریب نش-ساتکلیف 52/0، 67/0 و 80/0 و 61/0 و همچنین، در دورۀ اعتبارسنجی ایستگاه‏های آب‏سنجی اوغان، گنبد، قزاقلی و آق‏قلا به‏ترتیب با ضریب نش-ساتکلیف 59/0، 41/0 و 58/0 و 54/0 بهترین کارایی را دارند. براساس نتایج، شاخص‏های هیدرولوژیک جریان ماهانه نشان می‏دهد در ایستگاه‏ اوغان تحت ‏تأثیر سد بوستان حدود 30 درصد، در ایستگاه‏های گنبد و قزاقلی تحت ‏تأثیر سد گلستان به‏ترتیب حدود 52 و 30 درصد و در ایستگاه آق‏قلا در پایین‏دست سد وشمگیر 49 درصد مقدار دبی جریان رودخانه در دوره‏های بعد از احداث سد‏ها کاهش داشته است. نتایج حاصل از این تجزیه‌و‌تحلیل می‏تواند در تصمیم‏گیری در مورد مسائل مدیریت پایدار منابع آب برای تدوین برنامۀ مدیریت حوضه در آینده مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • Khosravi G, Sadodin A, Ownegh M, Bahremand A, Mostafavi H. Classification and identification of changes in river flow regime using the Indicators of Hydrologic Alteration (IHA) Case study: (The Khormarud River- Tilabad Watershed- Golestan Province). Echo Hydrology. 2019; 6(3): 651- (In Persian)
  • Nasiri Khiavi A, vafakhah M, Sadeghi HR. Influence of flood regime from changes in rainfall and land use in Cheshmeh Kileh watershed. Echo Hydrology. 2021; 8(1): 221- (In Persian)
  • Mahmood Aznaveh A. Environmental effects of the construction of dams. Office of cultural affairs university of Tehran. Journal of Tagh, Nature Engineering-Student Association. 2020; 1-9 (In Persian)
  • Mohammadirad L. Comparing the hydrological indicators of strem flow under the effects of dam construction (case study: Yamchi and Sabalan Dams Ardabil province), M. Sc Dissertation in Geomorphology and Environmental Planning, University of Mohaghegh Ardabili, Depart of Natural Geography. 2018; 100 (In Persian)
  • Mostafazadeh R, Esfandiary Darabad F, Mohammadirad L, and Haji K. Quantitative Changes and Statistical Comparison of River Flow Hydrological Indicators after the Construction of Yamchi Dam, Ardabil, Iran. Environment and Water Engineering. 2020; 6(2): 107- (In Persian)
  • Naderi NH, Alioghli S, Pourgholam-Amiji M, Fazloula R, Ghojoghi A. Analysis of Changes in Hydrological Indices of Karun River Flow before and after Periods Gotvand Dam Using Range of Variability Approach. Iranian Journal of Irrigation and 2020; 3(14): 765-782. (In Persian)

 

  • Richter BD, Davis MM, Apse C, Konrad C. A presumptive‎ standard‎ for‎ environmental‎ flow‎ River Res. 2011; 28: 1312–1321.
  • Richter BD, Baumgartner JV, Powell J, Braun DP. A method for assessing hydrologic alteration within ecosystems. Conserv Biol. 1196; 10(4): 1163-1174.
  • Khaddor I, Achab M, Soumali M, Benjbara A, Alaoui A. The Impact of the Construction of a Dam on Flood Management. Civil Engineering Journal. 2021; 7(2): 343-356.
  • Jaya RP. Study Effectiveness Sabo Dam on Reducing Flood in Way Leman River. In Proceedings of the International Conference on Civil. Offshore and Environmental Engineering. 2021; 174-179 pp.
  • Neisi L, and Tishehzan P. Evaluation of the Quality of Irrigation Water of Downstream of the Zard River Using Statistical Analysis. Journal of Water and Soil Science (Science and Technology of Agriculture and Natural Resources. 2019; 23(3): 81- (In Persian)
  • Kaabzadeh S, Ghodousi J, Arjmandi R, Jaafarzadeh Haghighifard N. The effects of constructing and exploiting Karkheh Storage Dam on the land uses and quality of regional water. Journal of Environment Science and Technology. 2021; 1-10 (In Persian)
  • Hayatgheibi1 F, Shahnoushi N, Ghahreman B, Samadi Borujeni H, Ghorbani M, Sabouhi Sabouni M. Environmental Flow Assessment of Karun River in Upstream and Downstream of Beheshtabad Dam. Journal of Water and Soil. 2021; 35(3): 319- (In Persian)
  • Rajabizadeh Y, Ayyoubzadeh S, and Zahiri A. Flood Survey of Golestan Province in 2018-2019 and Providing Solutions for Its Control and Management in the Future. Iranian journal of Ecohydrology. 2019; 6(4): 921- (In Persian)
  • Lalouzai A, Sadoddin A, Zare Garizi A, berdi Sheikh V. Analysis of seasonal behavior of flood events and their temporal changes for the Hyrcanian watersheds (Pilot study: watersheds of the Gorganroud River Basin, Iran). Journal of Natural Environmental Hazards. 2020; 9(25): 143- (In Persian)
  • Gorganli Dudge A, Jandaghi N, Ghareh Mahmoodlu M, Nik Ghojegh Y. Effect of flood natural dispersal of Esfand 2019 on quantitative and qualitative characteristics of ground water in the area Sialbadasht The last part of Gorganroud catchment. Echo Hydrology. 2021; 8(2): 535- (In Persian)
  • Ghareh Mahmoodlu M, Jandaghi N, Sayadi M. Hydrochemical evaluation and qualitative deterioration assessment of Gorganroud River. Iranian Journal of Geology. 2020; 14(55): 129- (In Persian)
  • Fathabadi A, Rouhani H, Seidian M. Evaluation of the efficiency of non-parametric methods based on residual and parametric analysis in estimating the uncertainty of the hydrological model. Iranian Soil and Water Research. 2018; 49(2): 281- (In Persian)
  • Havangi M, and Mesbah Bavani E. Comparison of the performance of two hydrological models IHACRES and HBV light in simulation of Dez basin. Water Extraction and Watershed Management Congress. 2014; 1-11 (In Persian)
  • Yaghubi M, Mesbah Bavani E. Sensitivity analysis and performance comparison of three conceptual models HEC-HMS, IHARCES, HBV in continuous rainfall-runoff simulation in semi-arid basins (Case study: Harat-Yazd Great Basin). Journal of Earth and Space Physics. 2014; 4(2): 153- (In Persian)
  • Nasiri Khiavi A, Esmali-Ouri A, Mostafazadeh R. Changes in the values of the river base index in four consecutive hydrometric stations located on the Qarasu River in Ardabil Province. The First National Conference on Water Resource Management Strategies and Environmental Challenges. Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources. 10 to 11 May 2018; 1-9 (In Persian)
  • Nasiri Khiavi A, Rajabi MR. The effect of Bukan Dam on environmental flow in Zarrinehrood River using hydrologic methods and EFC. The 14th National Conference on Watershed Management Science and Engineering, Iran. University of Urmia. 25-26 July 2019; 1-7 (In Persian)
  • Cardoso J S L L. Application of indicators of hydrologic alteration in Portuguese rivers impacted by dams, MSc thesis. Faculty of Civil Engineering, University of Católica Portuguesa. 2013; 53p.
  • Lu W, Lei H, Yang D, Tang L, & Miao Q. Quantifying the impacts of small dam construction on hydrological alterations in the Jiulong River basin of Southeast China. Journal of Hydrology. 2018; 567: 382-
  • Madady H, Ashafzadeh MR. The effect of Karkheh dam on the spatial distribution pattern of riparian forests in Karkheh National Park. Applied Ecology. 2012; 1(2): 1- (In Persian)
  • The Nature Conservancy. Indicators of Hydrologic Alteration Version 7/1 User's Manual. 2009; 1-76 PP.
  • Aghakouchak A, Habib E. Application of a Conceptual Hydrologic Model in Teaching Hydrologic Processes. Int. Journal. Engng 2010; 26(4): 963-973.
  • ASCE Task Committee on Definition of Criteria for Evaluation of Watershed Models of the Watershed Management Committee Irrigation and Drainage Division. Criteria for evaluation of watershed models. Journal of Irrigation and Drainage 1993; 119(3): 429-442.
  • Dastjerdi F, Azarakhshi M, Bashiri M. Comparison of the efficiency of hydrological models (AWBM and SimHyd) and neural network (RBF and MLP) in rainfall-runoff simulation (Case study: Bararieh Basin-Neishabour). Iranian Journal of Watershed Management Science. 2019; 13(45): 107- (In Persian)
  • Gassman PW, Reyes MR, Green CH, and Arnold JG. The soil and water assessment tool: historical development, applications, and future research directions. American Society of Agricultural and Biological Engineering. 2007; 50(40): 1211-
  • Shahkoee E, Sarli R, Darvishi Y. The Zoning of Vulnerable Areas Against Natural Hazards with an Landslide (Case Study: Gorganroud Subdomain In Gorgan City). Quantitative Geomorphological 2019; 8(2): 52-70. (In Persian)
  • Moradi Z, and Mikaeili-Tabrizi R. Relationship between Land Use Change and
    Water Yield in Gorgan-roud Watershed. Journal of Watershed Management Research. 2020; 11(21): 269- (In Persian)
  • Performance of watershed management measures in reducing flood damage in Golestan in March 2019 and April 2019. Forests, Rangelands and Watershed Management Organization - General Department of Natural Resources and Watershed Management of Golestan Province.
  • Saghafian B, Farazjoo H, Sepehry A, Najafinejad A. Effects of Land Use Change on Floods in Golestan Dam Drainage Basin. Iranian Water Resources Research. 2006; 2(1): 18-) In Persian(
  • Daechini F, Vafakhah M, and Moosavi V. Impacts of the Golestan and Voshmgir Dams on Indicators of Hydrologic Alterations in the Gorganroud River Using Range of Variability Approach. Echo 2020; 3(7): 595-607.) In Persian)
  • Gain A, Giupponi C. Impact of the Farakka Dam on thresholds of the hydrologic flow regime in the Lower Ganges River Basin (Bangladesh). Water. 2014; 6(8): 2501-2518.
  • Zuo Q, Liang SH. Effects of dams on river flow regime based on IHA/RVA. Remote Sensing and GIS for Hydrology and Water Resources (IAHS Publ). 2015; 368: 275-280.
  • Sojka M, Jaskuła J, Wicher-Dysarz J, & Dysarz T. Assessment of dam construction impact on hydrological regime changes in lowland river–A case of study: The Stare Miasto reservoir located on the Powa River. Journal of Water and Land Development. 2016; 30(1): 119-125.
اکوهیدرولوژی
دوره 9، شماره 1
فروردین 1401
صفحه 185-198

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 مهر 1400
  • تاریخ بازنگری: 30 آبان 1400
  • تاریخ پذیرش: 11 بهمن 1400
  • تاریخ اولین انتشار: 01 فروردین 1401
  • تاریخ انتشار: 01 فروردین 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار